Những điều thú vị về Tết Nguyên Đán

Vì sao gọi là Tết Nguyên Đán? Vì sao mâm trái cây trên bàn thờ ngày tết lại có năm thứ quả? Lý do lì xì ngày tết?... là những câu hỏi không phải ai cũng có câu trả lời.

Tết Nguyên Đán (hay còn gọi là Tết Cả, Tết Ta, Tết Âm lịch, Tết Cổ truyền hay Tết) được tính theo Âm lịch, loại lịch tính theo chu kì vận hành của Mặt Trăng. Tết Nguyên Đán luôn đến muộn hơn Tết Dương lịch (Tết Tây: tính theo chu kì vận hành của Mặt Trời).

Phiên âm gốc của cụm từ “Tết Nguyên Đán”, người ta dùng để chỉ dịp lễ quan trọng chào đón năm mới theo Âm lịch của Việt Nam hay một số nước Châu Á khác, là “Tiết Nguyên Đán”. Theo tiếng Hán, “Tiết” là tiết khí được những quốc gia thuộc nền văn minh nông nghiệp lúa nước chia ra để phục vụ cho nhu cầu làm nông; “Nguyên” mang nghĩa sự khởi đầu hoặc sơ khai; và “Đán” tức là buổi sáng sớm.

Ngày mồng một Tết Ta không bao giờ trước ngày 21/1 và sau 19/2 (Dương lịch) do quy luật ba năm nhuận một tháng của Âm lịch.

Vào ngày Tết, khi soạn bàn thờ tổ tiên, hầu hết mọi gia đình Việt luôn để hai cây mía hai bên. Không phải bỗng dưng mà có phong tục này, theo đó, hai cây mía này sẽ được các vị tổ tiên dùng để gánh những lễ vật mà con cháu dâng lên trở về cõi âm sau lễ “tiễn ông vải”.

Ở một số vùng, vào dịp Tết, người dân thường đi gánh nước sạch về đổ vào chum, cho đến khi nước tràn ra ngoài. Họ quan niệm, phong tục này nhằm cầu mong năm mới tài lộc tràn đầy.

Ngày Tết, mọi gia đình Việt chuẩn bị mâm ngũ quả đặt lên bàn thờ với năm loại quả khác nhau. Theo quan niệm, năm thứ quả tượng tưng cho ngũ hành (Kim – Mộc – Thủy – Hỏa – Thổ) ứng với mệnh của con người. Đồng thời, số lẻ được cho rằng mang lại may mắn, phát triển.

Ở Việt Nam, ngày tết không thể thiếu hoa đào hoặc hoa mai trang trí trong nhà. Theo quan niệm của người xưa, từng có hai vị thần trú tại cây hoa đào che chở cho dân chúng khỏi sự quấy phá của lũ quỷ dữ. Chỉ cần thấy đào, ma quỷ sẽ sợ hãi. Do đó, vào những ngày tết, khi hai thần lên gặp Ngọc Hoàng, người dân tự bảo vệ bằng cách bẻ cành đào về cắm trong lọ. Cây đào giúp xua đuổi ma quỷ, màu đỏ tượng trưng cho may mắn, nên hoa đào đỏ thường không thể thiếu trong nhà người miền Bắc ngày tết.

Không giống như người miền Bắc, người miền Nam chọn hoa mai vào dịp tết. Bên cạnh yếu tố khí hậu, màu vàng của mai tượng trưng cho sự cao sang, phú quý. Không chỉ thế, màu vàng cũng mang ý nghĩa phát triển nòi giống. Thêm nữa, màu vàng thuộc hành Thổ trong Ngũ hành, luôn nằm ở vị trí trung tâm, thể hiện vai trò quan trọng.

Tục lệ mừng tuổi đầu năm (lì xì) xuất phát từ một truyền thuyết của Trung Quốc. Theo đó, để đánh đuổi yêu quái thường xuất hiện vào đêm Giao thừa dọa trẻ nhỏ, Bát Tiên đã hóa thân thành tám đồng tiền, được bố mẹ bỏ vào bao giấy đỏ, đặt dưới gối con. Từ đó, người lớn thường bỏ tiền vào bao đỏ (hồng bao), lì xì cho trẻ em kèm những lời chúc khỏe mạnh, chóng lớn…

Quan niệm xưa tin rằng, dựng cây nêu trước cửa, kèm theo những đồ vật như vàng mã, bùa trừ tà…, cùng tiếng kêu của khánh nhỏ, để báo cho ma quỷ biết nhà có người ở, không được tới quấy nhiễu. Buổi tối ngày cuối năm, người ta treo thêm đèn lồng soi đường cho tổ tiên về ăn tết với con cháu.

Theo tín ngưỡng dân gian, sau Giao thừa, nếu trên cây mai (loại năm cánh) có nở một hoặc vài bông sáu cánh thì gia đình sẽ gặp nhiều may mắn trong năm mới. Tương tự, hoa đào có nhiều cánh kép ba lớp trên đài hoa, hình dáng giống bông hồng, phúc lộc sẽ tràn trề.

Bên cạnh đó, năm mới, chó lạ vào nhà là điểm lành (theo câu tục ngữ: “Mèo đến nhà thì khó, chó đến nhà thì sang”). Một số nơi còn cho rằng, nếu ăn mày đến xông đất, cả năm gia chủ sẽ phát tài, phát lộc, vì của cải dư dả mới có người đến xin.

Nhiều nơi kiêng quét nhà vào mồng một Tết vì quan niệm, dùng quét nhà, hốt rác ngày tết sẽ mang Thần Tài đuổi ra khỏi nhà.