SỰ KHÁC BIỆT VỀ TÍN NGƯỠNG PHỒN THỰC CỦA NGƯỜI VIỆT VÀ NGƯỜI CHĂM

Kiến thức văn hóa, tìm hiểu về tín ngưỡng phồn thực-  1 chủ đề khá  thú  vị khi thuyết minh tại một số điểm di tích, rất thu hút sự quan tâm của khách du lịch. 

Tín ngưỡng phồn thực từng tồn tại suốt chiều dài lịch sử và mang ý nghĩa thiêng liêng. Phồn nghĩa là nhiều, thực là biểu hiện cho sự sinh sôi, nảy nở của vạn vật. Quan niệm này được thể hiện ở hai dạng: thờ cơ quan sinh dục của cả nam lẫn nữ và thờ hành vi giao phối.

Văn hóa của người Việt gắn liền với nền văn hóa nông nghiệp lúa nước. Bởi vậy, người Việt quan niệm rằng các biểu tượng âm – dương, đất – trời, non – nước là những nhân tố chính tạo nên sự sinh sôi nảy nở của vạn vật, tất cả quyện hòa giữa sinh khí tự nhiên để tồn tại và phát triển. Thực tiễn đó đã hình thành nên hệ thống tín ngưỡng đa dạng và phong phú, trong đó có tín ngưỡng phồn thực, tín ngưỡng thể hiện niềm tin của con người trong nguyện cầu được sinh sôi nảy nở, phát triển giống nòi, ước mong được sản xuất phồn thịnh, mùa màng được bội thu.

Người Việt thờ hành vi giao phối: Trên nắp thạp đồng tìm được ở Đào Thịnh (Yên Bái, niên đại 500 năm tr.CN), xung quanh hình mặt trời với các tia sáng là tượng 4 đôi nam nữ đang giao hợp. Thân thạp khắc chìm hình những con thuyền, chiếc sau nối đuôi chiếc trước khiến cho hai con cá sấu – rồng được gắn ở mũi và lái của hai chiếc thuyền chạm vào nhau trong tư thế giao hoan.

Ở Hòn Đỏ (Khánh Hòa) khi nhiều ngày liên tục không đánh được cá, người ta phải tới cầu xin, lạy 3 lạy và cầm vật tượng trưng cho sinh thực khí nam đâm vào Lỗ Lường 3 lần (lại con số 3, số lẻ là số ưa thích của người phương Nam!).

Biểu hiện của tín ngưỡng phồn thực cho tới ngày nay được thể hiện qua  những trò chơi dân gian ngày xuân, tiêu biểu nhất là trò đấu vật. Sới vật ở bất cứ đâu cũng đều có hình tròn và thường được đặt trước sân đình hình vuông. Đó không phải là sự sắp đặt ngẫu nhiên mà đều có ý nghĩa sâu xa của nó, bởi vuông và tròn theo quan niệm của dân tộc Việt là 2 hình toàn vẹn. Hình tròn tượng trưng cho trời, cho tính dương, hình vuông tượng trưng cho đất, cho tính âm, vuông và tròn – âm và đương dặt cạnh nhau nghĩa là một sự kết hợp hài hòa, trọn vẹn và mang lại những điều tốt đẹp.

Bởi vậy người Việt xưa không coi đấu vật là trò chơi đơn thuần mà thông qua trò chơi này người ta mong cho dương vượng để có mưa thuận gió hòa, cây cối, mùa màng tốt tươi. Các trò chơi, màn biểu diễn mang giá trị nghệ thuật trong hội làng đã phản ánh được nội dung một hình thức tín ngưỡng dân gian. Những trò diễn đó nhằm biểu đạt lòng tin của người xưa vào thế giới hư ảo, bên ngoài nhưng thể hiện giá trị thực tiễn của lòng tin đó là con người rất mực chân thành đối với điều mình ngưỡng mộ và phải có lòng tin đó thì con người và cộng đồng đó mới tiến hành một cuộc sống bình thường được. Con người thời xưa tự hình thành các tín ngưỡng dân gian và lấy những niềm tin đó làm giàu có thêm đời sống tinh thần của cộng đồng.

Tín ngưỡng phồn thực còn được thể hiện cả trong hội họa mà đặc trưng là dòng tranh Đông Hồ ở Bắc Ninh. Rất nhiều bức tranh mang sắc thái phồn thực, thể hiện ước mong một cuộc sống viên mãn như tranh đàn gà, đàn lợn, đàn cá.

Vai trò của tín ngưỡng phồn thực trong đời sống của người Việt cổ lớn tới mức chiếc trống đồng – biểu tượng sức mạnh, quyền lực cũng đồng thời biểu tượng toàn diện cho tín ngưỡng phồn thực. Cách đánh trống đồng theo lối cầm chày dài mà đâm lên mặt trống được khắc trên chính các trống đồng và còn được bảo lưu ở người Mường hiện nay là mô phỏng động tác giã gạo – động tác giao phối. Trên tâm mặt trống là hình mặt trời với những tia sáng biểu trưng cho sinh thực khí nam, và giữa các tia sáng là một hình lá với khe ở giữa biểu trưng cho sinh thực khí nữ. Xung quanh mặt trống thường gắn các tượng cóc – con cóc trong ý thức của người Việt là “cậu ông trời”, mang theo mưa, khiến cho mùa màng tốt tươi, cũng là một dạng biểu trưng của tín ngưỡng phồn thực.

Người Chăm hay dân tộc Chăm có cùng tín ngưỡng phồn thực, song nếu như ở người Việt, tín ngưỡng phồn thực gắn liền với nghề nông trồng lúa nước thủa sơ khai thì tín ngưỡng phồn thực của người Chăm lại có những mối liên hệ mật thiết với văn hoá Ấn Độ. Tín ngưỡng phồn thực Chăm là biểu hiện đặc sắc của quá trình tiếp biến văn hoá giữa văn hoá giữa văn hoá bản địa Chăm với văn hoá khu vực và văn hoá của đất nước Nam Á trên.

Người Chăm Thờ sinh thực nam và nữ : Các cơ quan sinh sản được đặc tả để nói về ước vọng phồn sinh. Người xưa, qua trực giác, tin rằng năng lượng thiêng ở thiên nhiên hay ở con người có khả năng truyền sang vật nuôi và cây trồng. Do vậy tín ngưỡng phồn thực, với nhiều nghi thức thờ cúng, phát sinh và phát triển đa dạng.

Điệu múa Mia lang lew buh kayew (vũ điệu phồn thực) trong lễ hội là  một điệu múa độc đáo nói lên đời sống tinh thần phong phú với tín ngưỡng phồn thực của người Chăm. Trong bài múa, người nam cầm một khúc gỗ được đẽo thành hình sinh dục khí nam, quấn vải đỏ, giữ ở trước bụng. Theo mỗi nhịp cồng, tiếng chiêng, sinh dục khí nam lại di chuyển lên, xuống theo bước chân, nhịp rướn của người nam, phối hợp nhịp nhàng với sự mở, khép của tà khăn quấn ngang hông người con gái trong điệu múa, họa theo các động tác của chốn phòng the… khiến hàng trăm người xem thẹn thùng, đỏ mặt!

Hình nam nữ với bộ phận sinh dục phóng đại còn được tìm thấy trên tượng đá với niên đại hàng nghìn năm trước công nguyên ở Văn Điển (Hà Nội), ở những hình khắc trên đá trong thùng lũng Sa-pa, ở nhà mồ Tây Nguyên…

Ở Hà Tĩnh và nhiều địa phương có tục thờ cúng nõ nường (nõ: cái nêm, tượng trưng cho sinh thực khí nam; nường: nang, mo nang, tượng trưng cho sinh thực khí nữ). Hội làng Đồng Kị (Hà Bắc) có tục rước sinh thực khí (làm bằng gỗ) vào ngày 6 tháng giêng; tan hội hai sinh thực khí được đốt đi và tro đem chia cho mọi người mang ra rắc ngoài ruộng – hành động này có tác dụng như một ma thuật truyền sinh cho mùa màng. Theo các cụ thì năm nào bỏ qua tục này, trong làng sẽ có nhiều chuyện không lành xảy ra.

Việc thờ sinh thực khí còn thể hiện ở việc thờ các loại cột (cột đá tự nhiên hoặc cột đá được tạc ra, có thể có khắc chữ dựng trước cổng đền miếu, đình chùa) và các loại hốc (hốc cây, hốc đá trong các hang động, các kẽ nứt trên đá).

Người Chăm có truyền thông mẫu hệ, đề cao vai trò của người phụ nữ. Bởi vậy tín ngưỡng phồn thực của người Chăm còn gắn liền với việc thờ nữ thần. Người Chăm thờ nữ thần Po Inư Nugar  và nữ thần Pô Jang Jri. Theo truyền thuyết  thì họ đều là những người có công lớn và giúp đỡ  đối với dân làng nên họ tin rằng việc thờ các vị nữa thần đó sẽ mang lại may mắn cho họ về sự no đủ và sự sinh tồn.

Có thể nói, dù ở bất kỳ dạng thức nào, dù mang tính thiêng hay tính trần tục thì tín ngưỡng phồn thực cũng in dấu đậm nét trong đời sống của người  Việt cũng như người Chăm. Qua đây chúng ta hiểu thêm phần nào về văn hóa dân gian Việt Nam rất giàu triết lý nhân văn.